Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ухнаагийн Хүрэлсүхийн урилгаар Монгол Улсад төрийн айлчлал хийж буй БНАЛАУ-ын Ерөнхийлөгч Тонглун Сисүлит гэргий Нали Сисүлит-ийн хамт Чингис хаан Үндэсний музейд зочлов. 
Зочдыг Соёлын сайд Ч.Номин угтан авч, зочид тус музейн Их монгол улсын танхим”, “Чингис хааны угсааны хаад, язгууртны танхим”-ыг үзэж, сонирхов.
Үүний дараагаар Ерөнхийлөгч Тонглун Сисүлит гэргий Нали Сисүлит-ийн хамт тус музейн хүндэт зочдын дэвтэрт сэтгэгдэл үлдээв.
Дасгал хөдөлгөөн, зохистой амьдралын хэвшилд дадаж, элдэв өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэхийг уриалсан Өглөөний алхалтын үеэр иргэдтэй уулзаж, мөрийн хөтөлбөрөө танилцууллаа.
Нийслэлийн Сонгинохайрхан дүүрэг буюу УИХ-ын сонгуулийн 11-р тойрогт Монгол Ардын Намаас нэр дэвшиж байна. Сонгинохайрхан дүүргийнхээ төдийгүй Монгол Улсынхаа хөгжлийн төлөө хамтдаа зүтгэж, Та бүхний итгэлийг зүтгэлээр хариулах болно. Иргэдийнхээ хүсэл эрмэлзэл, санал бодлыг сонсож, тэдэнд тулгамдаж буй асуудлуудыг шийдвэрлэхийн төлөө бид бүхий л хүчин чармайлтаа дайчлан ажиллана.
Соёлын сайд Ч.Номин Чойжин ламын сүм музейн сэргээн засварлалтын явцтай танилцлаа. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжиж буй “Чойжин лам сүм музейн сэргээн засвар” барилгын ажлыг гүйцэтгэхээр “Зэндмэн суварга” ХХК шалгарсан. Энэ хүрээнд тус сүм музейн Хаалган сүм, Махранзын сүм болон саравчны сэргээн засварлалтыг хийж гүйцэтгэж байна.
Чойжин ламын сүм музейг хамгийн сүүлд 1961 онд сэргээн засварлаж олон нийтэд нээлттэй болгож байсан бөгөөд 60 гаруй жилийн хугацаанд жижиг хэмжээний сэргээн засварлалтын ажил хийгдэж байсан ч энэ удаагийнх шиг бүрэн хэмжээний сэргээн засварлалт хийгдэж байгаагүй юм.
Сэргээн засварлалтын ажил 50 гаруй хувийн гүйцэтгэлтэй үргэлжилж байгаа бөгөөд энэ оны 8-р сард багтаан сэргээн засварлалтын ажлыг дуусгахаар төлөвлөж байна. Монгол Улсын Засгийн газраас Монголын түүх соёл, өв уламжлалд тодорхой байр суурь эзэлдэг дурсгалуудаа тогтвортой хамгаалж, сэргээн засварлан хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх зорилтыг тавин ажиллаж байна.
Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар ИБУИНХУ-ын Кэмбрижийн Их сургуулийн Монгол ба Өвөр Ази судлалын төвд Монгол судлалын чиглэлээр судалгаа явуулах судлаачдыг дэмжих зорилго бүхий тэтгэлэг олгох асуудлыг хэлэлцэж баталлаа.
Энэхүү тэтгэлгийг олгох асуудлаар Соёлын сайд Ч.Номин 2023 оны 11-р сард Кэмбрижийн Их сургуульд зочлон тус сургуулийн Монгол ба Өвөр Ази судлалын төвийн удирдлагуудтай уулзсан. Тус төвийн удирдлагуудтай монгол судлалыг эрчимжүүлэх, судлаачдад жил бүр тэтгэлэг олгох асуудлаар хэлэлцэж байсан.
Кэмбрижийн их сургууль нь монгол судлалын чиглэлээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулдаг цөөн их сургуулийн нэг юм. Тус сургуульд монгол судлалын чиглэлээр судалгаа хийх судлаачдад тэтгэлэг олгож эхэлснээр судалгааны төвүүдийн үйл ажиллагааг эрчимжүүлэх, Чингис хаан судлалыг идэвхжүүлэх, энэ чиглэлээр судалгаа хийдэг судлаачдын тоог нэмэгдүүлэх, Их хааны суу алдар, түүх намтар, үзэл санаа, үйл хэргийг алдаршуулан бэхжүүлэх ач холбогдолтой юм.
Монгол Улсын Их Хурлын 2021 оны 12 дугаар тогтоолоор батласан “Монгол Улсын хууль тогтоомжийг 2024 он хүртэл боловсронгуй болгох үндсэн чиглэл”-д соёрхон батлахаар заасан “Хулгайлагдсан, эсхүл хууль бусаар экспортлогдсон соёлын эд зүйлийн тухай ЮНИДРУА /Хувийн эрх зүйг нэгтгэх олон улсын хүрээлэн/-ийн конвенц”-ыг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг Засгийн газраас УИХ-д өргөн мэдүүлсэн.
Энэхүү конвенц нь хулгайлагдсан эсхүл хууль бусаар хилээр нэвтрүүлсэн соёлын эд зүйлсийг эгүүлэн олгох болон буцаах талаар хувийн эрх зүйн хүрээнд улс хоорондын хамтын ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж, хөнгөвчлөхөд чиглэдэг олон улсын эрх зүйн баримт бичиг бөгөөд өнөөдрийн байдлаар дэлхийн 54 улс конвенцод нэгдэн ороод байна.
“Хулгайлагдсан, эсхүл хууль бусаар экспортлогдсон соёлын эд зүйлийн тухай ЮНИДРУА-ийн конвенцод Монгол Улс нэгдэн орсноор ЮНЕСКО-ийн 1970 оны “Соёлын үнэт зүйлийг хууль бусаар хилээр гаргах оруулах, түүнчлэн өмчлөх эрхийг шилжүүлэхийг хориглох, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний тухай” конвенцын зохицуулалгүй үлдээсэн зарим асуудлыг нарийвчлан тусгаж өгснөөрөө онцлог юм. Тухайлбал, хулгайлагдсан, хууль бусаар хилээр нэвтрүүлсэн эд зүйлийг нэхэмжлэх хугацаа, уугуул оршин суугчдын соёлын эд зүйлийг өмчлөх эрх, нөхөн төлбөрийн нөхцөл, өмчлөх эрхийг тогтоох үйл ажиллагаа зэргийг нарийвчлан тусгасан.
Монгол Улс ийнхүү “Хулгайлагдсан, эсхүл хууль бусаар экспортлогдсон соёлын эд зүйлийн тухай ЮНИДРУА /Хувийн эрх зүйг нэгтгэх олон улсын хүрээлэн/-ийн конвенц”-ыг соёрхон баталснаар соёлын эд зүйлсийг эгүүлэн олгох болон буцаах чиглэлээр бусад улстай хамтран ажиллах боломжийг өргөжүүлэхээс гадна олон улсын эрх зүйн хүрээнд соёлын өвийн хууль бус худалдаатай үр дүнтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэн эрх зүйн орчин боловсронгуй болж байна.
“Хулгайлагдсан, эсхүл хууль бусаар экспортлогдсон соёлын эд зүйлсийн тухай” ЮНИДРУА-гийн конвенцыг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хорооны хуралдаанаар хэлэлцэн дэмжлээ.
Манай улс ЮНЕСКО-гийн 1970 оны “Соёлын үнэт зүйлийг хууль бусаар хилээр гаргах оруулах, түүнчлэн өмчлөх эрхийг шилжүүлэхийг хориглох, урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний тухай” конвенцод нэгдэн орсон. Гэвч 1970 оны ЮНЕСКО-гийн Конвенцын заалтууд хэт ерөнхий шинжтэйн дээр хэрэгжүүлэхэд ихээхэн асуудал тулгарч буй харгалзан үзэж 1995 онд Итали Улсын Ром хотноо “Хулгайлагдсан, эсхүл хууль бусаар экспортлогдсон соёлын эд зүйлсийн тухай” ЮНИДРУА /Хувийн эрх зүйг нэгтгэх олон улсын хүрээлэн/-гийн конвенцыг баталсан. ЮНИДРУА-гийн конвенцод өдгөө дэлхийн 63 улс нэгдэн ороод байна.
ЮНИДРУА-гийн конвенц нь соёлын өвийг хамгаалах чиглэлд батлагдсан олон улсын конвенцуудыг хамруулан бодвол энэхүү конвенцод нэгдэн орсны дараа шууд хэрэгжүүлэх боломжтойн дээр ямар ч тохиолдолд эрх зүйн үндэслэл болж чадахуйц нарийвчлан тодорхойлсон заалттай юм. Тодруулбал 2013 онд АНУ-ыг хууль сахиулах байгууллагаас Монгол Улсын хилээр хууль бусаар нэвтрүүлж, худалдсан Т-батаарын олдворыг эргүүлэн өгөх үйл ажиллагааг 1995 оны конвенцод үндэслэн зохион байгуулсныг дурдаж болно.
Монгол Улсын хувьд гадаадаас соёлын эд зүйлсийг импортлох хэрэгцээ шаардлага бага хэдий ч өөрийн түүх соёл, өв уламжлал, ёс заншилд холбогдох эд зүйлсийг хууль бусаар хилээр гаргахаас урьдчилан сэргийлэх эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгож, үндэсний чадавхыг бэхжүүлэх хэрэгцээ шаардлага өндөр байна. Иймд уг конвенцыг соёрхон батлах тухай хуулийн төслийг УИХ-ын Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын хороогоор хэлэлцэж УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх эсэхийг дэмжлээ.
Засгийн газраас музейн стандарт шаардлагад бүрэн нийцсэн орчин цагийн Байгалийн түүхийн музей барих шийдвэрийг гаргасан. Тус музейн барилгын бүтээн байгуулалт нь Их тэнгэрийн аманд 6.6 га газарт эхэлсэн бөгөөд одоогийн байдлаар ажлын явц 15 хувьтай үргэлжилж байна.
Шинээр баригдаж буй музей нь орчин үеийн үзмэр, технологиудыг багтаасан, олон нийтийн боловсрол, соёлын хөтөлбөрүүдэд нийцсэн байхаар төлөвлөгдөж байна.
Энэхүү барилга нь таван блок бүхий нийт 39,000м² талбайтай байх бөгөөд 2027 онд ашиглалтад орохоор төлөвлөгдсөн. Шинэ музей нь Монгол Улсын байгаль, геологи, түүх соёлыг харуулсан үзмэрүүдийг орчин үеийн арга зүй ашиглан дэглэн харуулах юм.
Музейн барилгын ажилд орон нутгийн ажилчид болон олон улсын мэргэжилтнүүд хамтран ажиллаж байгаа бөгөөд байгаль орчинд ээлтэй аргачлал, материал ашиглахыг онцгойлон анхаарч байна. Түүнчлэн музей нь ирээдүй хойч үеийн байгалийн боловсролд чухал хувь нэмэр оруулна гэж үзэж байгаа бөгөөд соёлын аялал жуулчлалын салбарт томоохон ахиц гаргана.
